Borcun ödenmediği durumlarda alacaklının hakkını nasıl elde edeceği sorusu, hukuk sistemlerinin temel meselelerinden biridir. İşte bu sorunun yanıtını sağlayan, alacakların devlet gücüyle tahsilini düzenleyen hukuk dalına icra hukuku denir. Bu hukuk dalı, yalnızca alacaklının hakkını korumakla kalmaz; borçlunun da keyfi müdahalelere karşı güvenliğini sağlar.
Bu yazıda “icra hukuku nedir?” sorusunu ayrıntılı şekilde ele alarak, icra takibi türlerinden süreçlere, itiraz yollarından mahkeme aşamalarına kadar tüm yönleriyle inceleyeceğiz.
İcra Hukukunun Tanımı
İcra hukuku, mahkeme kararlarıyla ya da doğrudan borçlunun ödeme yapmaması durumunda, alacakların devletin icra organları eliyle zorla tahsil edilmesini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu tahsil işlemi genellikle İcra Müdürlükleri aracılığıyla yürütülür.
İcra hukuku, İcra ve İflas Kanunu (İİK) ile düzenlenmiştir ve kamu gücüne dayanan zor kullanma yetkisini içerir.
İcra Takibinin Başlatılması
Bir kişi ya da kurum, alacağını tahsil edemediğinde icra takibi başlatabilir. Takip türüne göre farklı belgelerle icra dairesine başvuru yapılır. Takip başlatıldığında borçluya bir ödeme emri gönderilir.
Takip Başlatmak İçin Gerekenler:
- Alacağın belli ve muaccel olması,
- İcra dairesine başvuru (dilekçe, belge),
- Harç ve masrafların ödenmesi.
Takip türü belirlendikten sonra borçluya yedi günlük, on günlük ya da daha uzun süreli ödeme/itiraz hakkı tanınır.
İcra Hukukunda Takip Türleri
İcra hukukunda üç ana takip türü bulunur:
1. İlamsız Takip
Bir mahkeme kararı olmadan doğrudan başlatılır. En çok kullanılan türdür.
- Para ve teminat alacakları için kullanılır.
- Borçlu ödeme emrine 7 gün içinde itiraz edebilir.
- İtiraz olmazsa takip kesinleşir ve haciz işlemleri başlatılır.
2. İlâmlı Takip
Mahkemeden alınmış bir ilâm (karar) veya ilâm niteliğinde belge ile başlatılır.
- Süreç daha hızlı işler.
- Borçluya 7 gün içinde itiraz değil, icra mahkemesine şikâyet hakkı tanınır.
3. Kambiyo Senetlerine Özgü Takip
Çek, bono, poliçe gibi kıymetli evraklar için özel bir takip türüdür.
- Süreler daha kısadır (5 gün, 10 gün gibi).
- İtiraz şartları daha katıdır.
Haciz Süreci ve Malvarlığı Tespiti
Takip kesinleştikten sonra, alacaklı haciz talebinde bulunabilir. Haciz işlemleri:
- Borçlunun evinde, işyerinde veya banka hesabında yapılabilir.
- Haczedilen mallar yediemin tarafından korunur.
- Gerekirse satış işlemi ile paraya çevrilir ve alacaklıya ödeme yapılır.
Haciz sırasında borçlunun hakları da gözetilir. Zorla girme, özel eşyaların haczi gibi işlemler ancak belirli şartlar altında yapılabilir.
İcra Hukukunda İtiraz ve Şikâyet
İtiraz
Borçlu, ödeme emrine karşı takip türüne göre 5-7 gün içinde itiraz edebilir. Bu durumda takip durur. Alacaklının bu itirazı kaldırmak için itirazın iptali ya da itirazın kaldırılması davası açması gerekir.
Şikâyet
İcra dairesinin işlemlerine karşı icra mahkemesine şikâyet yoluyla başvurulabilir. Süre genelde 7 gündür.
İcra Mahkemelerinin Yetkisi
İcra hukukuna ilişkin uyuşmazlıklar, icra mahkemelerinde görülür. İcra mahkemeleri:
- Takibin iptali,
- İtirazın kaldırılması,
- Haciz işlemlerine karşı itiraz,
- Şikâyetler gibi konularda karar verir.
Kararlarına karşı asliye hukuk mahkemelerinde istinaf yoluna başvurulabilir.
İcra Hukukunda Taşınmaz ve Taşınır Satışı
Haczedilen mal varlığı unsurları satışa çıkarılır. Satış prosedürü şu şekildedir:
- Ekspertiz değer tespiti,
- İlan ve duyuru (UETS ve e-ihale sistemi),
- Açık artırma yöntemiyle satış,
- Satış bedelinin alacaklıya ödenmesi.
Satıştan arta kalan para borçluya iade edilir. Yetersizse yeni haciz işlemleri yapılabilir.
İcra Takibinin Sona Ermesi
Takip süreci şu durumlarda sona erer:
- Borcun ödenmesi,
- Tarafların uzlaşması (ödeme taahhüdü),
- İcra mahkemesi kararıyla takibin iptali,
- Zamanaşımı nedeniyle düşme.
İcra Hukukunun Amacı ve Önemi
İcra hukuku, sadece alacaklının hakkını tahsil etmesini değil, aynı zamanda:
- Borçlunun keyfi baskılardan korunmasını,
- Devletin adaletli şekilde müdahale etmesini,
- Toplumda güven ve düzenin sağlanmasını amaçlar.
Bu nedenle icra işlemleri hem hak temelli hem de düzenleyici nitelik taşır.
Sonuç: İcra Hukuku Hakkın Tahsilini Güvence Altına Alır
“İcra hukuku nedir?” sorusu, bir hakkın nasıl hayata geçirileceğinin yanıtıdır. Mahkeme kararıyla ya da alacağın niteliğine göre icra takibi başlatılabilir. Bu süreçte hem alacaklının hakkı korunur hem de borçlunun yasal güvenliği sağlanır. Etkili, şeffaf ve hızlı bir icra sistemi, adaletin gerçek anlamda işlemesini sağlar.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Bir yanıt yazın