Giriş

Modern hukuk sistemlerinde uyuşmazlıkların etkin ve hızlı çözümü için alternatif yöntemler giderek önem kazanmaktadır. Arabuluculuk-Tahkim (Med-Arb) klozları, bu iki yöntemin avantajlarını birleştiren yenilikçi bir mekanizmadır. Bu makalede, Med-Arb sürecinin işleyişi, sözleşmelerde düzenlenme şekli ve avantajları ile dikkat edilmesi gereken hukuki incelikler detaylı olarak ele alınacaktır.

---

Med-Arb Nedir?

Med-Arb, önce arabuluculuk (mediation) yoluyla çözüm aranmasını, başarısız olunması halinde ise aynı veya farklı bir uzmanın tahkim (arbitration) yoluyla bağlayıcı karar vermesini öngören karma bir uyuşmazlık çözüm mekanizmasıdır. Temel özellikleri:

• İki aşamalı süreç: Önce ihtiyari, sonra bağlayıcı çözüm
• Aynı kişinin iki rol üstlenmesi: Arabulucu aynı zamanda tahkimci olabilir (ancak tartışmalıdır)
• Zaman ve maliyet avantajı: Uzun mahkeme süreçlerine alternatif oluşturur

Sözleşmelerde Med-Arb Klozu Nasıl Düzenlenir?

Örnek bir Med-Arb klozu şu unsurları içermelidir:

1. Arabuluculuk aşaması:
   • “Taraflar, ihtilafın çözümü için öncelikle [X] gün içinde [kurum/ad] nezdinde arabuluculuk yoluna başvuracaktır.”
2. Tahkime geçiş:
   • “Arabuluculukla 60 gün içinde çözüme ulaşılamazsa, uyuşmazlık [ICC/ISTAC vb.] Tahkim Kuralları uyarınca nihai olarak çözülecektir.”
3. Uzman seçimi:
   • “Arabulucu ve tahkimci olarak [X] üye atanacak/taraflarca mutabakatla belirlenecektir.”

Med-Arb’in Avantajları ve Riskleri

✔ Avantajlar:

• Esneklik: Taraflar önce uzlaşma şansını deneyebilir
• Gizlilik: Her iki aşama da mahkemelerden daha gizli ilerler
• Uzmanlık: Teknik konularda özel bilgi sahibi uzmanlar süreci yönetir

✖ Riskler:

• Tarafsızlık endişesi: Arabulucunun tahkimci olması durumunda önyargı iddiaları
• Süre uzaması: Arabuluculuk aşamasının başarısız olması halinde ek zaman kaybı
• Tenfiz sorunları: Bazı ülkelerde Med-Arb kararlarının icrası tartışmalı olabilir

Türk Hukukunda Med-Arb’in Yeri

• Arabuluculuk Kanunu (6325) ve Milletlerarası Tahkim Kanunu (4686): Med-Arb’e özel düzenleme yok ancak engel de bulunmuyor
• Uygulama örnekleri: Özellikle inşaat, enerji ve ticari sözleşmelerde kullanımı yaygınlaşıyor
• Yargıtay yaklaşımı: 2019 sonrası kararlarda Med-Arb süreçlerine olumlu bakılıyor

Uluslararası Sözleşmelerde Med-Arb

• ICC Mediation Rules: Ayrı bir tahkim süreci öngörüyor
• UNCITRAL Model Law: Hibrit mekanizmalara kapı açıyor
• Singapur Konvansiyonu: Arabuluculuk anlaşmalarının icrasını kolaylaştırıyor

Sonuç

Med-Arb klozları, özellikle karmaşık ticari ilişkilerde taraflara esnek ve verimli bir çözüm yolu sunar. Ancak sözleşme tasarımında uzman desteği alınması ve sürecin tarafsızlığını koruyacak şekilde yapılandırılması kritik önem taşır.

---

Sık Sorulan Sorular (SSS)

1. Med-Arb sürecinde arabulucu ile tahkimci aynı kişi olabilir mi?
   Tartışmalıdır. Bazı hukuk sistemleri kabul ederken, bazıları tarafsızlık endişesiyle reddeder.
2. Med-Arb kararları mahkemelerce tanınıyor mu?
   Tahkim aşamasındaki nihai kararlar, 1958 New York Sözleşmesi kapsamında icra edilebilir.
3. Arabuluculuk başarısız olursa tahkime otomatik geçilir mi?
   Sözleşmede açıkça düzenlenmişse evet, aksi halde ayrı tahkim talebi gerekir.
4. Med-Arb süreci ne kadar sürer?
   Arabuluculuk 1-3 ay, tahkim ise 6-12 ay sürebilir (karmaşıklığa göre değişir).
5. Türkiye’de hangi kurumlar Med-Arb hizmeti veriyor?
   ISTAC, TOBB ve bazı özel merkezler hibrit çözüm sunuyor.
6. Arabuluculukta varılan anlaşma bağlayıcı mıdır?
   Hayır, ancak Singapur Konvansiyonu’na taraf ülkelerde icra edilebilir hale gelebilir.
7. Med-Arb için avukat tutmak zorunlu mu?
   Değil, ancak hukuki temsil süreç verimliliği açısından önemle tavsiye edilir.
8. Devlet sözleşmelerinde Med-Arb klozu kullanılabilir mi?
   Kamu ihale mevzuatına aykırı olmamak kaydıyla mümkündür.
9. Med-Arb ücretleri nasıl belirlenir?
   Kurum tarifelerine veya uzmanla yapılan anlaşmaya göre değişir (genelde saat bazlı).
10. Türkçe olmayan sözleşmelerde Med-Arb klozu geçerli mi?
    Evet, ancak uygulamada dil tercihi süreç maliyetlerini etkileyebilir.